صورت فلکی کلب اکبر

کلب اکبر در افسانه ها
از آن جایی که صورت فلکی جبار در افسانه ها، شکارچی است، طبیعی به نظر می آید که سگ ها از آن او باشند. در آسمان سگ بزرگ و سگ کوچک هر دو به فاصله اندک، شکارچی را دنبال می کنند. صورت فلکی سگ بزرگ از زمان های باستان نزد یونانیان شناخته شده بود، اما آنها در ابتدا نتوانسته بودند که سگ کوچک را یک صورت فلکی مجزا تمیز دهند. به همین دلیل است که در اساطیر یونانی، شکارچی فقط یک سگ دارد. اما رومیان سگ کوچک را نیز دومین سگ شکاری شکارچی می دانستند. در اروپای باستان، سگ بزرگ به عنوان لیلاپس -سگ شکاری شگفت آور آکتئون- شناخته شده بود. آکتئون یک شکارچی بود که به بدن عریان آرتمیس، ایزد بانوی ماه و شکار را دید و به شکل گوزن در آمد. در افسانه های رومی نیز کلب اکبر مامور بود تا نگهبان پرنسس اروپا باشد، اما هنگامی که ژوپیتر در هیئت وزراء سپیدفام او را اغوا کرد، نتوانست جلوی شاهزاده را بگیرد.
بنا به افسانه ای دیگر آن سگ به دست شاه سرزمین کرت یعنی مینوس افتاد و او نیز برای این که بتواند معشوقه اش پروکریس را تطمیع کند، سگ را به او پیشکش کرد. افسانه دیگری که در مورد سگ بزرگ وجود دارد، می گوید تقدیر برای سگ بزرگ چنین بود که هیچ حیوانی نتواند از چنگال او بگریزد اما سرنوشت تا جایی برقرار بود که او هنوز با آخرین شکارش برخورد نکرده بود، زیرا آخرین شکار، روباهی بود که در تقدیر او نیز جایی برای شکار شدن وجود نداشت. زئوس این معادله غیر ممکن را با تبدیل کردن هر دوی آن ها به سنگ حل نمود.

ستاره های مهم صورت فلکی کلب اکبر
• ستاره شعرای یمانی/ تیشتر/ شباهنگ/ آلفا ( α )- کلب اکبر/ Sirius : شعرای یمانی یا ستارۀ سگ اسامی متعددی دارد؛ نام انگلیسی آن Sirius است که برگرفته از نام یونانی این لغت است که در زبان یونانی به معنی "سوزاندن و مشتعل کردن" می باشد؛ به این لحاظ که در یونان باستان این ستاره را منبع حرارت می دانستند. اصطلاح "روزهای سگی" در گرمای تابستان به این خاطر رسم بوده است که زمان نزدیک شدن و تماس ظاهری این ستاره با خورشید در تابستان بوده است. "هزیود" یکی از شاعران یونانی گفته است: "شعرای یمانی از سر تا پای آدمی را آب نموده و می خشکاند".
از جمله نامهای دیگر این ستاره شباهنگ، کاروان کش، وراهنگ، شب کش، خنک، تیر، تیشتر،HD48915 ، HR2491، Alpha Canis Majoris، Aschere،Canicula است.

شعرای یمانی با قدر 46/1- در آسمان می درخشد. این ستاره با فاصله ای معادل 8/8 سال نوری، پنجمین ستاره ی نزدیک به خورشید است و با توجه به میزان انرژی خروجیش که 25 برابر خورشید ماست، درخشان ترین ستارۀ آسمان شب است. این ستاره یکی از رئوس مثلث زمستانی را نیز تشکیل می دهد. دو راس دیگر این مثلث را ستارگان ابط الجوزا در صورت فلکی جبار و شعرای شامی در کلب اصغر تشکیل می دهند.
گردش ظاهری سالانه این ستاره در آسمان به لحاظ درخشندگی فوق العاده اش برای بعضی از اقوام و مصریان و از 2000 سال قبل از میلاد حکم تقویم را داشته است.

شعرای یمانی با دمای سطحی 9940 درجۀ کلوین یک ستاره سفید آبی با طیف A1 V است. شعرای یمانی از دسته ستارگان دوتایی است و دارای همدمی نزدیک و کم فروغ به صورت کوتوله ای سفید است که هر 50 سال یکبار آن را دور می زند. این همدم را آلون کلارک کشف کرد. این همدم خیال انگیز، شعرای یمانی B و توله سگ نیز نامیده می شود.

• دیگر ستاره ها نظیر:
βسگ بزرگ (Mirzam) ، جارچی
ستاره ای از قدر ظاهری 95/1 است.
v-سگ بزرگ، ستارۀ نو
یک ستاره سه گانه است.
δ سگ بزرگ (Wezen)
یک ستاره از قدر ظاهری 83/1 است.
γ سگ بزرگ (Muliphein)
ستاره ای با قدر ظاهری 1/4 است.
ε سگ بزرگ (Adhara )
ستاره ای با قدر ظاهری 5/1 است.
η سگ بزرگ (Aludra)
ستاره ای از قدر ظاهری 45/2 است.
ζ سگ بزرگ (Furud)
ستاره ای با قدر ظاهری 02/3 است.

اجرام عمقی صورت فلکی کلب اکبر

• خوشۀ باز M41/ NGC2287 : در چهار درجه ای شعرای یمانی، خوشۀ باز M41 قرار گرفته است که با چشم غیرمسلح به صورت ستاره ای از قدر ششم و مات به نظر می رسد. این خوشه شامل 50 ستاره از قدر هفتم در محوطه ای به ابعاد ماه بدر است. در شرایط خوب ستاره‌شناسی (خارج از شهر و به دور از آلودگی نوری) حتی با چشم غیر مسلح نیز به صورت لکه‌ای مه آلود قابل مشاهده ‌است. ارسطو، دانشمند معروف یونانی، در 375 سال قبل از میلاد نیز به آن اشاره کرده است. اگر به دور از نور شهرها رصد کنید، مشاهده این خوشه با چشم غیر مسلح ملاک خوبی برای سنجش شفافیت آسمان و همچنین تیزبینی شماست.
امروزه می‌دانیم M41، شامل بیش از 50 ستاره غول از قدر 7 است که با رنگهای زرد، سفید یا آبی-سفید و نارنجی می‌درخشند. درخشان‌ترین ستاره M41 اندکی درخشان تر از قدر 7 است و بیست ستاره درخشانتر از قدر 10 هستند. قدر مجموع خوشه 4/5 است، به همین دلیل در دوربین دوچشمی 10*50 نیمی از ستاره های خوشه مشاهده می‌شوند و با تلسکوپهای کوچک ستاره های بیشتری از آن را مشاهده می‌کنید. اگر بخواهید سرتاسر خوشه را ببینید، باید از بزرگنمایی کم استفاده کنید. دقت کنید که این ستاره ها چگونه به صورت زنجیر وار و به صورت خوشه قرار گرفته‌اند. اگر کمی دقت کنید 4 ستاره درخشان M41 را به شکل ذوزنقۀ زیبایی می‌بینید.

• سحابی اردک/ NGC2359: سحابی اردک یا همان NGC 2359 که گاهی اوقات آن را گاو هلمت نیز می‌نامند، یکی از اجرام غیر ستاره ای قابل توجه در سگ بزرگ است. این سحابی در 4/3 درجۀ شمال شرقی ستاره گاما (γ) کلب اکبر قرار گرفته‌است. این سحابی بسیار کم نور است اما با رشته‌های مارپیچش گستردگی زیادی (8 دقیقه) دارد. ستاره مرکزی آن یک ستاره ولف رایت از قدر 11 است.

• اجرامی دیگر چون: خوشه های باز نظیر NGC2204، NGC2243، NGC2287، Cr121، NGC2345، NGC2354، Cr132، Basel 11A، Basel 11، NGC2360، NGC2362، Haffner6، NGC2367، Haffner8، Cr140، NGC2374، NGC2383، Ru18، NGC2384، Tr6 و Ru20 و سحابی های NGC2327 و IC2177 و کهکشان های NGC2196، NGC2179، NGC2217 و IC2163


منابع:
کتاب صورتهای فلکی دکتر گری مکلر
سایت های Astropixels، NASA، دانشنامۀ ستاره شناسی ستارۀ پارسی، بیگ بنگ و ویکی نجوم

گردآورنده: پگاه سادات میرشفیعی