صورت فلکی شکارچی یا جبار

تعداد ستارگان در این ناحیه از آسمان زیاد است اما تعداد ستارگان اصلی آن هفت عدد است. یکی از خصوصیات این صورت فلکی داشتن تعداد زیادی ستارگان درخشان است. دو ستاره از ۱۰ ستاره پرنور آسمان در این صورت فلکی قرار دارند: «ابط الجوزا» (آلفا جبار)‌و «رجل الجبار» (بتا جبار).

همچنین تعدادی از سحابی‌های مشهور در صورت فلکی جبار قرار دارد. از جمله آن‌ها می‌توان به سحابی جبار و سحابی سر اسب اشاره کرد. سه ستاره از برجسته ترین ستاره های آسمان هم کمربند این صورت فلکی را تشکیل می دهد. کمربند جبار یا سه خواهر یا سه پادشاه،  سه ستاره پرنور در آسمان شب هستند که روی یک خط قرار گرفته اند  و در نیمکره شمالی آسمان به راحتی قابل تشخیص اند.

تعداد ستارگان در این ناحیه از آسمان زیاد است اما تعداد ستارگان اصلی آن هفت عدد است. یکی از خصوصیات این صورت فلکی داشتن تعداد زیادی ستارگان درخشان است. دو ستاره از ۱۰ ستاره پرنور آسمان در این صورت فلکی قرار دارند: «ابط الجوزا» (آلفا جبار)‌و «رجل الجبار» (بتا جبار).

همچنین تعدادی از سحابی‌های مشهور در صورت فلکی جبار قرار دارد. از جمله آن‌ها می‌توان به سحابی جبار و سحابی سر اسب اشاره کرد. سه ستاره از برجسته ترین ستاره های آسمان هم کمربند این صورت فلکی را تشکیل می دهد. کمربند جبار یا سه خواهر یا سه پادشاه،  سه ستاره پرنور در آسمان شب هستند که روی یک خط قرار گرفته اند  و در نیمکره شمالی آسمان به راحتی قابل تشخیص اند.

جبار در افسانه‌ها

طبق افسانه یونانی اریون پسر «پوسیدیون» خدای دریا و یوریالی دختر شاه کِرتی بود. خدای دریا به او قدرت داد تا بتواند بر روی آب راه برود. در ادیسه هومر او را یک شکارچی بزرگ که با یک چماق برنزی مسلح است توصیف کرده است. در آسمان دو صورت‌فلکی سگ بزرگ و سگ کوچک(Canis Major and Canis Minor ) او را تعقیب می‌کنند.

جبار با ستاره‌های خوشه پروین (Pleiades) که در صورت‌فلکی ثور (گاو نر) قرار دارند مرتبط است. خوشه پروین، هفت خواهر و که دختران اطلس و پِلیون بودند. طبق یک داستان اریون عاشق Pleiades شد و آن‌ها را تعقیب کرد زئوس آنها را دزدید و در آسمان قرار داد. جایی که هر شب اریون به دنبال آنها است.

دریکی از افسانه‌ها چنین آمده است که روزی الهه آرتمیس غافل از اطراف خود در رودخانه‌ای مشغول شنا بود که جبار متوجه الهه شده و او را غافلگیر کرده و باعث رنجش خاطر الهه آرتمیس می شود . در این حال الهه، جبار را طلسم کرده و او را به شکل گوزنی در می آورد. به گونه‌ای که سگ‌های او صاحب خود را نشناخته و او را از هم دریده و از پای در می‌آورند.

در افسانه‌ای دیگر چنین بیان شده است که شکارچی (جبار) روزی مغرورانه مدعی شد که هیچ جانوری، چه کوچک و چه بزرگ، یارای مقابله با او را ندارد و نمی‌تواند به او آسیبی وارد کند. در این حال به فرمان الهه آرتمیس زمین لرزشی شدید کرده و نقطه‌ای از آن شکاف خورده و کژدمی (عقربی) هولناک از آن بیرون آمده و شکارچی را نیش زده و او را از پای درآورد. از آن زمان جبار به شکل صورت‌فلکی به آسمان عروج کرده و پیوسته از عقرب دوری می‌جوید و سعی در فرار از او دارد. به گونه‌ای که هرگاه صورت فلکی کژدم در افق شرقی در حال طلوع است، صورت‌فلکی شکارچی در افق غربی در حال غروب و ترک صحنه آسمان از وحشت کژدم است.

ستاره‌های مهم صورت‌فلکی جبار:

• آلفا جبار یا ابط الجوزا:

ستاره ابط الجوزا یا شبان شانه دهمین ستاره پرنور آسمان است. این ستاره که یک غول سرخ است، دارای دمای سطحی ۳۶۰۰ درجه‌ی کلوین و درخشش ۶۰۰۰۰ برابر درخشش خورشید می‌باشد. قطر آن ۶۰۰ برابر قطر خورشید است (۲٫۸ واحد نجومی یا فاصله زمین تا خورشید). بدین معنی که اگر این ستاره در جای خورشید قرار می‌گرفت، تا نیمی از مدار سیاره‌ی مشتری را پر می‌کرد و سیارات عطارد، زهره و زمین و مریخ در درون آن قرار می‌گرفتند. قدر ظاهری ستاره ابط الجوزا ۰٫۳ تا ۰٫۹ است و در فاصله ۴۲۵ سال نوری از ما قرار دارد. قدر ستاره ابط الجوزا با دوره ۰٫۵ تا ۶ سال متغیر است.

در مرکز ستاره‌ی ابط‌ الجوزا عناصر سنگینی مانند کربن و اکسیژن در حال تولید هستند و در سطح ستاره طوفان‌های قوی در حال جریان است. این موضوع باعث بیرون‌ریختن مواد از ستاره می‌گردد و به همین علت پوسته‌ضخیمی از جنس غبار در اطراف آن وجود دارد.

ستاره ابط الجوزا روزی به صورت یک ابرنواختر (Supernova) منفجر می‌شود. در صورت وقوع انفجار، نوری به شدت یک هلال ماه در آسمان پدیدار خواهد شد که حتی مدتی در آسمان روز نیز قابل مشاهده است. با این انفجار ستاره تبدیل به یک ستاره‌ی نوترونی به ابعاد یک شهر کوچک می‌شود.

• بتا جبار یا رجل الجبار:

ستاره رجل‌الجبار هفتمین ستاره درخشان آسمان است. قدر ظاهری این ستاره ۰٫۱ است و ۸۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد. بتا جبار ستاره‌ای غول‌پیکر و آبی مایل به سفید است. دمای سطحی آن ۱۱۰۰۰ درجه‌ی کلوین (۲ برابر دمای سطحی خورشید) است. قطر ستاره ۷۸ برابر قطر خورشید و درخشش آن ۵۰۰۰۰ برابر درخشش خورشید است.

ستاره  رجل الجبار در واقع یک ستاره دوتایی است و یک همدم با قدر ظاهری ۷ و در فاصله‌ی ۲۲۰۰ واحد نجومی (۵۰ برابر فاصله‌ی پلوتون تا خورشید) دارد. این ستاره از ستارگانی است که به سرعت می‌سوزد و به پایان عمر خود می‌رسد و در پایان با یک انفجار عظیم تبدیل به کوتوله‌ی سفید خواهد شد.

قدر ظاهری بتا جبار (رجل الجبار) از ستاره‌ی آلفا جبار (ابط الجوزا) بیشتر است، اما در گذشته قدر ستاره‌ی آلفا بیشتر بوده.

• ستاره گاما جبار:

ستاره گاما جبار که Bellatrix  نیز نامیده می‌شود، دارای قدر ظاهری ۱٫۶ در آسمان است. فاصله‌ی این ستاره از ما ۲۴۰ سال نوری است. ستاره گاما جبار، ستاره‌ای آبی مایل به سفید با دمای سطحی ۲۱۵۰۰ درجه کلوین است و یکی از داغ‌ترین ستارگان محسوب می‌شود. قطر آن ۶ برابر قطر خورشید و درخشش آن ۶۴۰۰ برابر درخشش خورشید می‌باشد. ستاره گاما جبار  تا چند میلیون سال دیگر تبدیل به یک غول سرخ می‌گردد و در نهایت تبدیل به کوتوله‌ای سفید خواهد شد؛ اما انفجاری در آن رخ نخواهد داد.

• ستاره دلتا جبار:

ستاره دلتا جبار Mintaka نام دارد. قدر ظاهری آن ۲٫۲ و فاصله‌اش از زمین ۱۲۰۰ سال نوری است. این ستاره در واقع چهارتایی است. ستاره‌اصلی، ستاره‌‌ای از کلاس بی، آبی و داغ با دمای سطحی ۳۰۰۰۰ درجه کلوین می‌باشد. قطر ستاره‌اصلی ۲۰ برابر قطر خورشید و درخشش آن ۹۰۰۰۰ برابر درخشش خورشید است و لایه‌ای نازک از گاز و غبار در اطراف آن وجود دارد. همدم اول ستاره‌ای از نوع O و داغ‌تر از ستاره‌ی اصلی است و در فاصله‌ای بسیار نزدیک از ستاره‌ی اصلی قرار دارد.

این دو ستاره با دوره تناوب  ۵٫۷ روز به دور هم می‌گردند. ستاره‌ی همدم تقریباً به اندازه‌ی ستاره‌اصلی است و درخشش آن ۹۰۰۰۰ برابر درخشش خورشید می‌باشد. این دو ستاره به هنگام گردش به دور هم باعث ایجاد پدیده‌ی گرفت ستاره‌ای می‌شوند که باعث تغییر قدر به میزان ۰٫۲ می‌گردد. جرم ستاره‌ی اصلی و همدم اول هر کدام ۲۰ برابر جرم خورشید می‌باشد.

همدم دوم، ستاره‌ای تاریک با قدر ۱۴ می‌باشد. همدم سوم، ستاره‌ای با قدر ظاهری ۷ است که در فاصله‌یک چهارم سال نوری از ستاره‌ی اصلی قرار دارد و ستاره‌ای کم نور است. ستاره‌ی اصلی دلتا جبار از ستارگانی است که انفجار ابرنواختری خواهد داشت.

• ستاره‌های کمربند جبار:

صورت فلکی جبار دارای سه ستاره با نام های عربی است که عبارتند از: ستارگان Alnitak، Alnilam  و Mintaka. این ستاره‌ها در یک امتداد قرار گرفته‌اند و به آن‌ها «کمربند جبار» گفته می‌شود. در اطراف این کمربند، تعداد زیادی خوشه ستاره‌ای با ستار‌ه‌های کم جرم و کوتوله‌های قهوه‌ای وجود دارد. برای پیدا کردن صورت فلکی جبار نیز از این سه ستاره استفاده می کنند.

اجرام معروف در صورت فلکی جبار:

در صورت‌فلکی جبار، علاوه‌بر ستاره‌های مهمی که نام برده شد، اجرام غیر ستاره‌ای زیادی نیز وجود دارد. از جمله چند سحابی که معروف‌ترین آن‌ها سحابی جبار است. برخی دیگر از اجرام معروف صورت فلکی جبار عبارتند از:

NGC 2068 / M7: یک سحابی بازتابی است که در شمال کمربند شکارچی را می پوشاند.

NGC 1976 / M42: سحابی نشری جبار است که درونش خوشه کوچک ذوزنقه وار (Trapezium) وجود دارد. این سحابی تنها سحابی آسمان است که با چشم غیرمسلح دیده می شود. مکان این سحابی در جنوب کمربند جبار است.

NGC 1982 / M43: این سحابی به همراه همسایۀ مشهورش یعنی M42 در فاصلۀ 1500 سال نوری از ما در ابر مولکولی بزرگ شکارچی قرار دارند.

B33: سحابی تاریک سر اسب است که در نزدیکی شرقی‌ترین نقطه صورت‌فلکی شکارچی (ستاره النطاق) واقع شده است.

NGC 1788: یک سحابی بازتابی است. این سحابی در بخش جنوب غربی محیط خود رد مشخصی دارد که در این بخش با یک سحابی تاریک به نام لیندز 1616 هم مرز می شود.

حلقۀ بارنار / Barnard Loop: یک سحابی نشری بزرگ و ضعیف است که یک اجتماع ستاره‌ای در صورت‌فلکی جبار را در بر گرفته است.

همچنین در این صورت فلکی چند خوشه ستاره‌ای از جمله خوشه‌های ستاره‌ای NGC 1980 ،NGC 1981 و NGC 2175.

سحابی جبار؛جرم شماره 42 مسیه

سحابی دی ماریان؛جرم شماره 43 مسیه؛واقع در صورت فلکی جبار

سحابی سر اسب؛در صورت فلکی جبار