بررسی نور دایره البروجی (قسمت اول)

مفهوم شناسی نور منطقه البروجی

نور منطقه البروجی، بازتاب نور خورشید از ذرات گرد و غبار صفحه‌ی منظومه‌ی شمسی (ابر دایره البروجی) است.

برای اینکه این مفهوم واضح شود، باید ابتدا آنچه که سبب ایجاد این جریان (تابش) می شود را --که همان ابر دایره البروجی است- بررسی کنیم.

بررسی علل ایجاد کننده‌ی نور دایره البروجی

میلیون‌ها جرم ریز و درشت به دور خورشید در حال گردش هستند، از جمله سیارات، خرده سیارات‌، سیارک‌ها و دنباله دارها. اما میلیون‌ها جرم دیگر نیز وجود دارند که خیلی از این اجرام کوچکتر هستند. ذرات گرد و غبارِ بسیار ریزِ میان سیاره‌ای یا ذرات کوچکی که سیارک‌ها و دنباله‌دارها در مسیر حرکت‌شان به دور خورشید از خود به جای می‌گذارند، اغلب در صفحه‌ی منظومه‌ی شمسی -صفحه‌ای که مدار سیارات منظومه‌ی شمسی، با اختلاف کمی نسبت به هم، در آن واقع شده است- قرار دارند.

اَبر دایره البروجی (zodiacal cloud)

غبارهایی که در بالا به آنها اشاره شد، در صفحه‌ای عدسی (همگرا) شکل به مرکز خورشید در امتداد منطقه‌ی دایره البروج توزیع شده است که به آن غبار دایره البروجی و یا اَبر دایره البروجی می‌گویند.

اندازه این ذرات در حدود شن و ماسه‌های زمینی خودمان و یا حتی کوچکتر است. این اجرام، کوچکتر از آن هستند که با چشم غیرمسلح قابل رویت باشند اما مثل ستارگان کم فروغ راه شیری، وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند، مجموعا سبب تشکیل درخششی کم فروغ در پهنه آسمان شب می‌شود.

علت نامگذاری نور دایره البروجی

از آن جایی که این ذرات در صفحه دایره البروج قرار گرفته‌اند، به این تابش، نور دایره البروجی می‌گوییم.

اقسام نور دایره البروجی

ابر دایره البروجی، در گنبد آسمان ناظر به صورت کمانی از افق شرقی تا سرسو تا افق غربی به شکل سه منبع نوری دیده می‌شود:

1. نور مثلثی یا مخروطی شکل (مخروط نور دایره البروجی)؛

2. نور نوار دایره البروجی (zodiacal ban)؛

3. نور گِگِن شاین یا نور مخالف.

نور دایره البروجی شامل هر سه مورد می‌شود. در این شماره، تنها به نور نخست می‌پردازیم.

توضیح: این عکس، تصویر روز نجومی ناسا و به صورت پانورامایی است و نکته‌ای که در این تصویر هست این است که هر سه قسم نور دایره البروجی در آن  قابل مشاهده است.

مثلث: نور مثلثی یا مخروطی شکل (مخروط نور دایره البروجی)

مستطیل در دو طرف: نور نوار دایره البروجی

بیضی در وسط تصویر: گِگِن شایِن (نور مخالف)

نور مخروطی یا مثلثی (مخروط نور دایره البروجی)

این بخش، درخشنده‌ترین قسمت نور دایره البروجی است و به همین علت نور دایره البروجی بیشتر با این بخش آن شناخته و معرفی می‌شود. و چون ابر دایره البروجی در صفحه‌ای عدسی شکل به مرکز خورشید توزیع شده است. پس بدیهی است که نور بازتاب شده از این ابر نیز همان ‌شکل را گرداگرد خورشید (شبیه یک عدسی‌ همگرا) داشته باشد. اما اگر از دید ناظر به آن بنگریم، خواهیم دید که به علت موقعیت مدار زمین و این که در منطقه‌ی دایره البروج قرار گرفته است، با همان زاویه دیدی که نوار راه شیری را می‌بینیم، نور مخروطی از لبه در گنبد آسمان تصویر می‌شود.

هنگامی که خورشید حدودا ساعتی پیش از طلوع یا پس از غروب، زیر خط افق شرقی یا غربی قرار دارد، تقریباً نیمی از این نور بالای افق قرار گرفته است و در شرایط رصدی مناسب به خوبی نمایان می‌شود. به این ترتیب مخروط نور دایره البروجی در طول یک شب، دو بار (حدود ساعتی پس از غروب و پیش از طلوع) خودنمایی می‌کند که به‌ علت اثراتی مانند تجمع آلودگی جّوی در افق، همانند طرح ناموزونی از یک مخروط یا مثلث، با قائده‌ی کشیده‌ی حدوداً ۳۰ درجه‌ در امتداد افق و رأس برافراشته‌ی تقریباً ۶۰ درجه به سوی بالای افق دیده می‌شود.

از نام‌های علمی‌ مخروط نوردایره البروجی می‌توان به فجر کاذب، صبح کاذب، فجراول و صبح اول اشاره نمود و در زبان انگلیسی نیز با نام‌های Zodiac Light یا Zodiacal Light از آن یاد می‌شود.

ادامه دارد......